AİLE PLANLAMASI

Aile planlaması nedir

Aile planlaması, bireylerin ve çiftlerin istedikleri zaman, istedikleri sayıda, sağlıklı aralıklarla, bakabilecekleri kadar çocuk sahibi olmaları, istemedikleri zaman çocuk sahibi olmamalarını sağlayan ve gebelikleri planlayan bir sağlık hizmetidir.

Gebeliği önleyici yöntemler, gebelik takibi ve bilinçli çocuk sahibi olma süreçlerini kapsar.

Aile planlaması çocuk sayısını kısıtlamak değil, aynı zamanda çocuk sahibi olmak isteyip olamayan ailelere de yardımcı olmaktır.

Beklenmeyen gebelikler, anne  adayının hem fizyolojik, hem ruhsal dengesinde bozulma ve strese neden olabilir. Planlama, çiftlerin daha stressiz ve sağlıklı bir gebelik dönemi yaşamasına yardımcı olur.

Ailelerin bakabilecekleri sayıda bebeğe sahip olması hem aile bütçesi, hem ailenin dinamikleri, hem de çocuklara verilecek gelecek için önemlidir.

18 yaş altı(adolesan gebelikler) ve 35 yaş üstü gebelikler küçük yaş ve ileri yaş gebelikleri olarak tanımlanır ve farklı riskler içerirler.

18 yaş altı gebelikler; düşük, erken doğum riski, düşük doğum ağırlıklı bebek riski, müdahaleli doğum riski ve gebelikte hipertansiyon gibi riskler barındırır.

35 yaş üzeri gebeliklerde ise, yüksek tansiyon ve diyabet görülme riskinin artması ile erken doğum riski ve kromozom hastalıklı bebek görülme riski artar.

Hamilelikler arası sürenin de en az 2 yıl olması gerekir. Sık aralıklarla oluşan gebeliklerde bebek kayıplarının arttığı, düşük doğum ağırlıklı bebek ve erken doğum riskinin arttığı, ayrıca annede kansızlık riskinin arttığı görülmektedir.

Ayrıca sık gebelikler, ilk çocuğun yetersiz anne sütü almasıyla da sonuçlanır.

 

Aile planlamasının amacı nedir

• Gebeliklerin planlı olması (annenin ek hastalıklarının olması durumunda bunların hamileliğe uygun olacak şekilde düzenlenmesi, gebelikte bebeğe olumsuz etkileri olacak ilaç kullanımının önlenmesi gibi)
• Riskli gebeliklerin önlenmesi
• Sık gebelikleri önleyerek, sık gebeliklerin anne ve çocuk sağlığına olan olumsuz sonuçlarını engellemek
• İstenmeyen gebeliklerin ve buna bağlı olumsuz sonuçların önlenmesi
• Çocuğu olmayan ailelere çocuk sahibi olabilmeleri için yardımcı olmak.

 

Gebeliği önleyici yöntemler nelerdir

1- Geri dönüşümlü/Geçici yöntemler

Hormonal yöntemler

Kombine yöntemler (içerisinde hem östrojen hem progesteron olanlar):

• • Doğum kontrol hapları
  • Aylık enjeksiyonlar(iğne)

Sadece progestron içerenler:

• • Sadece progesteron içeren haplar(mini haplar)
  • Deri altı implant (kolun üst kısmına takılan çubuklar)
  • 3 aylık iğneler

Rahim içi araçlar (Spiraller):

• • Bakırlı rahim içi araçlar
  • Hormonlu rahim içi araçlar

Bariyer yöntemler

• • Kondom (prezervatif)

2- Kalıcı yöntemler (Cerrahi yöntemler)

• Kadınlarda tüplerin bağlanması (tüp ligasyonu)
• Erkeklerde sperm kanallarının bağlanması (vazektomi)

3- Geleneksel yöntemler

• Takvim yöntemi: Yumurtlama günlerinde ilişkiye girmeme
• Geri çekme yöntemi: Cinsel birleşme sırasında erkeğin dışarı boşalmasıdır.

Geleneksel yöntemler, tüm yöntemler arasında güvenilirliği en düşük ve gebelik riski en yüksek olan yöntemlerdir. Bu yöntemleri kullanan her 5 kişiden birinde gebelik görülmektedir.

 

Yöntemler, kişiye bağlı olup olmamasına göre de ikiye ayrılırlar:

Kişiye bağlı yöntemler

Kullanıcı hatası ile etkinliğin azaldığı yöntemlerdir; doğum kontrol haplarının unutulması, kondomun yanlış kullanımı, geri çekme

Kişiye bağlı olmayan yöntemler

Kullanıcı hatasının mümkün olmadığı yöntemlerde etkinlik daha yüksektir; spiral, implant, kalıcı yöntemler.

 

 

Dönemlere göre aile planlaması

Aralıklı aile planlaması

Hamilelik olmadığına emin olduğumuz bir zamanda başlatılan aile planlaması (adetin ilk beş günü veya kanda gebelik testi negatifliği durumunda)

Doğum sonrası aile planlaması

Doğum sonrası emziren ve emzirmeyen annede uygulanan yöntemlerdir.

Emziren anneler, süt salgısını olumsuz etkilemesi sebebiyle östrojen içeren doğum kontrol hapları kullanamazlar. Kullanılabilecek yöntemler: kondom, spiral, sadece progesteron içeren mini haplar, cilt altı implant ve kalıcı yöntemlerdir.

Düşük sonrası aile planlaması

Düşük veya gebelik sonlandırma sonrası kullanılan yöntemlerdir.

Kondom, spiral (herhangi bir enfeksiyon riski yoksa), doğum kontrol hapları, mini haplar, cilt altı implant ve kalıcı yöntemler kullanılabilir.

3 aydan daha küçük gebeliklerin düşükleri sonrası doğum kontrolüne hemen başlanabilir.

Acil doğum kontrolü

Plansız istemli bir ilişki veya kullanılan doğum kontrol yönteminin kullanımı sırasında bir hata olması veya tecavüz gibi istenmeyen durumlara bağlı olarak kullanılır.

Özel dönemlerde kullanılabilen doğum kontrol yöntemleri

Adolesan dönem (18 yaş altı)

Doğum kontrol hapları, sadece progesteron içeren haplar, cilt altı implant, spiral, kondom.

Menopoza yakın dönem

Doğum kontrol hapları, sadece progestron içeren haplar, cilt altı implant, spiral, kondom.

Ek hastalıkların varlığında

Tansiyon, şeker, kalp hastalığı, epilepsi gibi hastalıkların varlığında kullanılacak yönteme doktorunuzla birlikte görüştükten sonra kişi bazlı olarak karar verilir.

 

Bir kadın kaç yaşına kadar korunmalıdır

Dünyada doğal yollarla gerçekleşen en geç gebelik yaşı 56 olarak bildirilmiştir.

50 yaş altında menopoza giren bir kadın 2 yıl, 50 yaş üzerinde menopoza giren bir kadın ise 1 yıl korunmalıdır.

 

Türkiye’de gebeliği önleyici yöntem kullanımındaki durum nedir

Yapılan araştırmalara göre; ülkemizde çiftlerin %26’sı herhangi bir yöntem kullanmamakta, %26,5 ise geleneksel yöntemler kullanmaktadır.

Küretaj için başvuran kadınların çok büyük bir kısmı geri çekme yöntemini kullanmaktadır.

Modern yöntemlerin kullanımında en sık tercih edilen yöntem ise spiraldir.

Modern yöntemlerin kullanımının yıllar içinde artış göstermesine rağmen doğum kontrol haplarının kullanım oranında herhangi bir artış olmamış ve %5 civarında kalmıştır.